RMUTP

ส่วนที่ 2 หลักการการออกแบบผลิตภัณฑ์แปรรูปอาหารทางทะเลบนฐานอัตลักษณ์วิถีชีวิตของชุมชน

การถ่ายทอดจินตนาการซึ่งอยู่บนพื้นฐานของความเป็นจริง ของสิ่งที่ต้องการออกมาเป็นรูปแบบที่พัฒนา จากสิ่งเก่าเพื่อสร้างสรรค์สิ่งใหม่ขึ้นมาให้สอดคล้องกับวัสดุการผลิตและประโยชน์ใช้สอยที่ต้องการ (สมศักดิ์ ชวาลาวัณย์, 2549, หน้า 21) ซึ่งในการออกแบบบรรจุภัณฑ์สำหรับอาหารเลี้ยงสัตว์น้ำเศรษฐกิจและผลิตภัณฑ์แปรรูปอาหารทางทะเลบนฐานอัตลักษณ์วิถีชีวิตของชุมชน ซึ่งมีลักษณะที่แตกต่างกัน ตามจุดมุ่งหมายของผู้ออกแบบที่ตอบสนองต่อความต้องการที่แตกต่างกันออกไป โดยการออกแบบที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อประโยชน์ใช้สอย และเป็นการออกแบบที่มีจุดมุ่งที่เด่นชัดเพื่อตอบสนองความต้องการในด้านประโยชน์ใช้สอยเป็นสำคัญ การออกแบบที่มีจุดมุ่งหมายทางด้านเรขศิลป์เป็นศิลปะแห่งความงามแก่ผู้ชม การออกแบบจึงคำนึงถึงประโยชน์ใช้สอยเพียงอย่างเดียว แต่ต้องการตอบสนองทางด้านความงามในตัวผลงานนั้น ๆ ด้วย และการออกแบบที่มีจุดมุ่งหมายที่นำเอาอัตลักษณ์วิถีชีวิตของชุมชน มาออกแบบที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อยกระดับสินค้าและสร้างความแตกต่างสู่อัตลักษณ์ของผลิตภัณฑ์ชุมชน อ.บ้านแหลม จ.เพชรบุรี ให้มีความแตกต่างจากชุมชนอื่นและมีลักษณะองค์รวมในแบบของชุมชนต่อยอดภูมิปัญญาสู่เศรษฐกิจสร้างสรรค์ พื้นฐานที่เห็นคุณค่าทางด้านความงามและประโยชน์ใช้สอยที่มีเอกลักษณ์ของชุมชน ผู้ออกแบบจึงต้องพัฒนาแนวคิดกับการเลือกใช้รูปทรงของสิ่งต่าง ๆ มาเป็นสิ่งดลใจ แนวความคิดในการออกแบบต้องมีความสอดคล้องเป็นไปตามจุดมุ่งหมายของการออกแบบ เพื่อให้เกิดความคิดสร้างสรรค์ในการออกแบบผลิตภัณฑ์ แนวความคิดเกิดจากสิ่งต่าง ๆ รอบตัว แนวความคิดจากรูปทรงธรรมชาติ เรขศิลป์ รูปทรงสิ่งที่มนุษย์ประดิษฐ์ขึ้นและจากรูปทรงอิสระ ผู้ออกแบบได้ความคิดความประทับใจจากรูปทรงต่าง ๆ เหล่านั้น มาใช้เป็นแนวคิดในการออกแบบดัดแปลงให้เกิดรูปแบบใหม่ และการประยุกต์ใช้อัตลักษณ์ท้องถิ่นสร้างเป็นเรขศิลป์และพัฒนาโครงสร้างบรรจุภัณฑ์สำหรับอาหารสัตว์เลี้ยงและผลิตภัณฑ์แปรรูปอาหารทางทะเลทำให้ผลิตภัณฑ์สวยงามมีความสัมพันธ์ระหว่างรูปแบบและประโยชน์ใช้สอยที่ดีและต้องเหมาะสมกับกระบวนการผลิต

อัตลักษณ์วิถีชีวิตชุมชน

          เป็นการแสดงออกที่มีรูปลักษณ์ ความมีอุดมการณ์ ความภาคภูมิใจ และความเป็นเอกภาพของชุมชน ทั้งค่านิยมที่ปรากฏอยู่รอบ ๆ ชุมชน ซึ่งเมื่อกล่าวโดยรากศัพท์ของคำว่า “อัตลักษณ์” มาจากภาษาละติน คือ Identitas เดิมซ้ำคำว่า Iden ซึ่งมีความหมายว่า “เหมือนกัน” (The same) แต่โดยพื้นฐานภาษาอังกฤษ     อัตลักษณ์มีความหมายว่า “เหมือนกัน” และความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะที่แตกต่างออกไป เป็นการตีความหมายเหมือนกันบนพื้นฐานความสัมพันธ์และการเปรียบเทียบกันระหว่างคนกับปรากฏการณ์รอบตัว เป็นการให้คำนิยามว่า “ตัวเราคือใคร” และเป็นเรื่องของการค้นหา ยืนยัน ท้าทาย หรือตรวจสอบความเป็นตัวตนทั่วไประดับปัจเจกและระดับสังคม การมองในแง่มุมต่าง ๆ ในฐานะสมาชิกในสังคม วิริยา วิฑูรย์สฤษฎ์ศิลป์ (2548) ดังเช่น

          1) อัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์ (Ethnic identity) หมายถึงกลุ่มคนที่แตกต่างไปจากคนส่วนใหญ่ในสังคมด้วยคุณลักษณ์ที่มีเกณฑ์ทางศาสนา ภาษา เชื้อชาติ ชุมชน ความเป็นมาทางประวัติศาสตร์

          2) อัตลักษณ์ร่วม (Collective Identity) คือ กลุ่มคนหนึ่ง ๆ จะมีอัตลักษณ์ร่วมกัน โดยอัตลักษณ์

ร่วมกันที่จะเป็นอะไรก็ได้ เช่น อาชีพ ภาษา ศาสนา ประเพณีที่เป็นของกลุ่มตัวเอง

อัตลักษณ์ (Identity) หรือ มีความสำคัญมาก เพราะด้านหนึ่ง “ความเป็นปัจเจก” ที่เชื่อมต่อและสัมพันธ์กับสังคม (Social Aspect) สังคมกำหนดบทบาทหน้าที่และระบบ  คุณค่าที่ติดมากับความเป็นพ่อ ความเป็นเพื่อน ความเป็นสามี-ภรรยา ความเป็นศิษย์ อาจารย์ ในมิตินี้ อัตลักษณ์จึงเป็นเรื่องของการใช้สัญลักษณ์ (Symbolic Aspect) เพราะการแสดงออกซึ่งความสัมพันธ์กระทำผ่านระบบสัญลักษณ์หลายแบบ อีกมิติหนึ่งเกี่ยวข้องกับ “ภายใน” ของความเป็นเราอย่างมากทั้งในด้านอารมณ์ ความรู้สึกนึกคิด อภิญญา  เฟื่องฟูสกุล (2546)

         กล่าวโดยสรุป ผู้วิจัยได้นำแนวคิดอัตลักษณ์ชุมชน เป็นการบ่งบอกถึงบทบาทหน้าที่ที่มีความเกี่ยวพัน กับโครงสร้างหน้าที่ ทั้งในระดับปัจเจกและระดับสังคม โดยมีพัฒนาการที่สัมพันธ์กับอัตลักษณ์ร่วมของกลุ่ม และเป็นที่ยอมรับของสังคม กลุ่มคน แม้แต่ละกลุ่มจะมีความแตกต่างกัน แต่ละกลุ่มก็ถูกสร้างขึ้นมาบนพื้นฐาน ของความเหมือนกันของกลุ่มมาเป็นแนวทางในการศึกษาถึงความเป็นลักษณะเฉพาะชุมชน สามารถมอง ในทุกมิติของชุมชนและสังคม เพื่อรองรับสถานะ “ความเป็นของแต่ละกลุ่ม แต่ละสังคมให้เห็นเก่นชัดมากยิ่งขึ้น” สอดคล้องกับคำพูดของ ไชยรัตน์ เจริญสินโอฬาร อ้างใน สุกัญญา  สุดบรรทัด และคณะ (2546) ได้ให้ความเห็นวาทกรรมว่า “สุดยอดของอำนาจและการครอบงำอยู่ที่การสร้างตัวตน” ซึ่งหมายถึงการทำให้มนุษย์กลายเป็นตัวตนใหม่ที่มีอัตลักษณ์เฉพาะ แต่สามารถเปลี่ยนแปลงไปได้ตามเทคนิควิทยาการในการสร้างตัวตนให้กับมนุษย์ในแต่ละยุคสมัย

 อัตลักษณ์วิถีชีวิตชุมชนกับการออกแบบบรรจุภัณฑ์แปรรูปอาหารทางทะเล

ปากทะเลเป็นชื่อหมู่บ้านและตำบลชายทะเลในเขตอำเภอบ้านแหลม จังหวัดเพชรบุรี สาเหตุที่เรียกชื่อบ้านว่าปากทะเลเพราะในสมัยก่อนมีลำคลองขนาดใหญ่ผ่านมาจากทางทิศตะวันตกแล้วไหลลงสู่ทะเลในบริเวณนี้ ปากคลองที่เชื่อมกับทะเลมีขนาดใหญ่เป็นสิบวากว้างพอที่เรือประมงและเรือสินค้าขนาดเล็กจะเข้ามาจอดหลบ พายุได้เป็นจำนวนมากทำให้บ้านปากทะเลเป็นย่านของคนทำประมงและแลกเปลี่ยนสินค้าระหว่างคนท้องถิ่นกับพ่อค้าจากถิ่นอื่น เช่น เมืองชายทะเลในภาคตะวันออกจีนมลายู เป็นต้น คลองปากทะเลนั้นไหลมาจากทางทิศตะวันตกอันเป็นที่ตั้งของเมืองเพชรบุรี สมัยที่การคมนาคมทางบกยังไม่เจริญคลองปากทะเลเป็นทางเดินเรือสำคัญอีกเส้นหนึ่งที่นักเดินทาง คนทั่วไปและพ่อค้ากลุ่มต่างๆใช้เป็นทางผ่านในการเข้าออกเมืองเพชรบุรีนอกเหนือไปจากเส้นทางแม่น้ำเพชรบุรีที่บ้านแหลมและบางตะบูน ในหนังสือตำนานเมืองเพชรของพระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษณ์) กล่าวถึงทางน้ำสายนี้ไว้ในหมวดของแม่น้ำตะวันตกมีความตอนหนึ่งว่าแม่น้ำตะวันตกสายเขาแลงเขาปากช่องทางบ้านห้วยข้องอีกสายหนึ่งผ่านลงมาทางหนองหัวลีระหารใหญ่ ไปบ้านท่าช้างออกทางวัดโพกรุ ไปวัดท่าช้าง บ้านหนอง วัดวังบัว ไปคูบันไดอิฐ รวมกับสายลาดโพ แยกมาคูบันไดอิฐ บ้านดอนโพไปวัดคงคาราม ออกบ้านหม้อ ไปท่าช้าง โด่งไปตะวันออกทางวัดพระรูป ไปบางจาน ลงลาดทะเล ซึ่งปรากฏเป็นปากทะเลในภายหลังนี้ ข้อมูลอีกอย่างที่แสดงให้เห็นว่าปากทะเลเป็นปากทางสำคัญในการเดินทางเข้าสู่เพชรบุรี ก็คือ ด่าน ปากทะเล  ป้าล้วน ลาภเกิด ผู้ให้ข้อมูลเกี่ยวกับบ้านปากทะเลแก่ผู้วิจัยเป็นจำนวนมาก ท่านเป็นหลานสาวของหมื่น เปรมประชา ผู้ใหญ่บ้านปากทะเลสมัยรัชกาลที่ 6 รัชกาลที่ 7 สมัยเป็นเด็กป้าล้วนเข้าเรียนที่โรงเรียนปากทะเล ซึ่งใช้ ด่านเป็นอาคารเรียน ท่านเล่าว่า เกิดมาก็เห็นมีด่านอยู่ แต่เขาเลิกใช้กันไปแล้ว ด่านนี้เป็นที่เก็บภาษีและตรวจตรา ผู้คนที่เข้าออกในคลองปากทะเล ตัวด่านปลูกเป็นหอสูงขึ้นไปบริเวณริมคลองปากทะเลใกล้กับวัดในปากทะเล ชั้นล่าง กั้นเป็นห้องเรียน ชั้นบนเป็นที่เก็บหุ่นของหลวงพ่อปลอดอดีตเจ้าอาวาสวัดในปากทะเล ต่อมาพอสร้างอาคารเรียนหลังใหม่จึงได้รื้อด่านออก หุ่นที่เก็บไว้ก็กระจัดกระจายเป็นอันสูญไป นานเข้าคนก็ลืม

 ข้อมูลจำเพาะ

1. เอกลักษณ์ของตัวผลิตภัณฑ์สามารถบอกได้ว่าวัตถุดิบเหล่านี้เกิดขึ้นจากธรรมชาติ
2. นอกจากจะหอยเสียบกับหอยลายและยังมีหอยแครงที่เป็นอีกหนึ่งผลิตภัณฑ์ แต่ทั้งนี้แล้วหอยแครงจะไม่สามารถเก็บไว้ได้นาน ผลิตภัณฑ์แปรรูปส่วนของหอยแต่ละชนิดจะเกิดในช่วงเวลาที่แตกต่างกัน หอยเสียบจะเกิดขึ้นช่วงเดือนเมษายน ส่วนหอยแครงอบเกลือจะประมาณเดือนสิงหาคม แม้ในส่วนของหอยอะไรก็จะเกิดเป็นบางช่วงบางปีแต่เนื่องจากปีนี้เกิดขึ้นเยอะ อาจเกิดมาจากการปรับปรุงของธรรมชาติรวมจนถึงการเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติ หากสามารถเก็บบันทึกข้อมูลสภาพอากาศและสภาพแวดล้อมของการเกิดหอยลายได้